Στη διάρκεια μιας πυρκαγιάς στο δάσος, λέει μια αφρικανική ιστορία, όλα τα ζώα τρέχουν να ξεφύγουν από τη φωτιά εκτός από το κολιμπρί, το οποίο παίρνει μια σταγόνα νερό στο ράμφος του και τη ρίχνει στη φωτιά.
«Το ξέρω», απαντά το κολιμπρί. «Κάνω ό,τι μου αναλογεί».
Βιώνουμε τις δεκαετίες της ήττας, της απομόνωσης, της κατάρρευσης θεσμών, ηρώων και ονείρων. Είναι επιτακτικό η αξία του εθελοντισμού να διασωθεί σήμερα, σε αυτήν την ρευστή εποχή όπου κάθε αξία είναι αμφισβητήσιμη.
Ο εθελοντισμός περιλαμβάνει μέσα του τη λέξη «θέλω». Γι’ αυτό και η χαρά που μπορεί να πάρει κανείς όταν συμμετέχει σε μια επιτυχημένη εθελοντική δράση είναι αξίας ανεκτίμητης. Συνήθως παίρνει κανείς γνώση, εμπειρίες σε καταστάσεις που δεν έχει ξανασυναντήσει, ικανοποίηση επειδή βοήθησε, αγάπη, μα για μένα εξίσου σημαντική είναι η επαφή με ανθρώπους που είναι μαζί επειδή θέλουν και όχι επειδή πρέπει. Υπάρχει κάτι αόρατο μα και δυνατό που ενώνει τους ειλικρινείς εθελοντές, ακόμη κι όταν γνωρίζονται ελάχιστα.
Οι άνθρωποι που είναι συνήθως εθελοντές έχουν μια συγκεκριμένη στάση ζωής, έχουν την ανάγκη να βοηθούν, την ανάγκη να δρουν και παίρνουν πολύ στα σοβαρά το καλό αυτού του κόσμου. Μπορεί να είναι υπερβολικά ρομαντικοί ή υπερβολικά ενοχικοί και γι’ αυτό χρειάζεται αυτογνωσία και οριοθέτηση. Είναι εύκολο να «καεί» κανείς όταν δεν βάζει όρια, γιατί η ανάγκη για το καλό που έχει αυτός ο κόσμος είναι σαν θάλασσα που δεν τελειώνει. Ο καθένας, όμως, πρέπει να ξέρει πόσο μπορεί να ωφελήσει η προσφορά του, πότε να σταματάει, πότε να ξεκουράζεται και φυσικά δεν υπάρχει κανένας λόγος να κάνει κάποιος κάτι που δεν τον εκφράζει ή που δεν εκτιμάται.
Πολλές φορές έχω αντιμετωπίσει την ιδέα ότι ο εθελοντισμός ισούται με κάποιου είδους «κοροϊδία». Κάποιοι πονηροί εκμεταλλεύονται τους χαζούς εθελοντές ή οι εθελοντές κάνουν πράγματα που θα έπρεπε να κάνει το κράτος. Όταν ήμουν νεότερη άκουγα με απορία αυτήν την ερώτηση, σήμερα καταλαβαίνω ότι όποιος τα πιστεύει αυτά απλώς δεν έχει ποτέ στη ζωή του νιώσει μια τέτοιου είδους χαρά. Η αλήθεια είναι πως για να είναι κάποιος εθελοντής πρέπει να έχει βαθιά λαχτάρα για τη ζωή και έντονη ανάγκη για το καινούριο. Αν κάποιος ορίζει τον εαυτό του από τον τραπεζικό του λογαριασμό, σίγουρα δεν θα μπορέσει να καταλάβει ποτέ την ικανοποίηση από τον εθελοντισμό. Εννοείται ότι μπορεί κάποιοι άνθρωποι να είναι ευχαριστημένοι ή υπερβολικά φορτωμένοι από τη δουλειά τους, από την οικογένειά τους και να μην έχουν τέτοιου είδους αναζητήσεις. Αυτό είναι σεβαστό, όμως δεν είναι σωστό να μιλά κανείς υποτιμητικά για κάτι που δεν έχει γνωρίσει.
Η ανθρωπολόγος, Margaret Mead, όταν ερωτήθηκε ποιο ήταν το πρώτο σημάδι πολιτισμού στον άνθρωπο απάντησε: «Ένα μηριαίο ανθρώπινο οστό που είχε σπάσει και στη συνέχεια είχε επουλωθεί. Στο βασίλειο των ζώων, αν σπάσεις το πόδι σου πεθαίνεις». Θεωρούσε δηλαδή ότι γίναμε πολιτισμένοι, όταν κάποιοι κάποτε φρόντισαν έναν πρωτόγονο τραυματισμένο. Ίσως και να ήταν οι πρώτοι εθελοντές.
Αν η ανθρωπότητα έχει επιβιώσει εδώ και αιώνες μέσα στις ασυδοσίες της άπληστης εξουσίας, μέσα σε άδικους πολέμους, μέσα σε πανδημίες, οικονομικές κρίσεις και κάθε είδους βία, ήταν επειδή στον αντίποδα υπήρξαν πάντα άνθρωποι που ήθελαν να βοηθήσουν τους άλλους, που έπαιρναν πολύ στα σοβαρά το καλό, που ήθελαν να δρουν.
Να πω ότι δεν ζω στα σύννεφα. Γνωρίζω καλά ότι ανθρώπινα σκιερά στοιχεία, όπως η κατάχρηση εξουσίας, η εκμετάλλευση αδύναμων, η ανάγκη για προβολή και χρήμα, οι ανάρμοστες σεξουαλικές ορέξεις διεισδύουν σε χώρους με εθελοντές. Επίσης, μπορεί να υπάρχει πολλή ματαίωση, πολλή κούραση και η αίσθηση του ανώφελου. Όμως δεν είναι μόνο αυτά και δεν πρέπει να πιστεύουμε πως είναι μόνο αυτά. Όσο κι αν κάποιοι θέλουν να δείχνουν στον κόσμο μόνο το κακό, αν υπήρχε μόνο το κακό θα μας είχε καταπιεί όλους.
Ο εθελοντισμός είναι μια ασπίδα προστασίας για τους ανηλίκους. Οι έφηβοι, οι νέοι χρειάζεται να νιώθουν χρήσιμοι, χρειάζεται να χρησιμοποιούν τις ικανότητές τους και πρέπει να ασκούνται στη συνεργασία. Είμαι πεπεισμένη πως η νεότητα χρειάζεται τον σωστό δρόμο, μια φλόγα, μια ενδιαφέρουσα ιδέα, να γίνει σεβαστή και ανεξάρτητη. Έχει μέσα της όλο το καλό των ανθρώπων χωρίς να το ξέρει και πρέπει να δει το καλό έξω για να το ακολουθήσει.
Εν κατακλείδι, ο εθελοντισμός δεν έχει προβληθεί σωστά στη χώρα μας, ίσως επειδή σε κάποιες περιπτώσεις χρησιμοποιείται με πολύ λάθος τρόπο. Αυτό, όμως, δεν αφαιρεί τελικά την αξία του, γιατί δεν παύει να είναι να είναι ένα πολύ δυνατό «θέλω» μέσα στις συμβάσεις, στα πρέπει, την ηττοπάθεια.
Και πριν βιαστεί κάποιος να θεωρήσει το κολιμπρί της αφρικανικής ιστορίας ανόητο, ίσως καλύτερα να αναρωτηθεί τι θα γινόταν αν έκαναν όλοι στο δάσος, ή έστω περισσότεροι, αυτό που τους αναλογούσε. Ναι, μπορεί το δάσος και πάλι να είχε καεί, μπορεί όμως κι ένα μέρος του να είχε σωθεί. Το πώς θα ερμηνεύσει ο καθένας μας αυτές τις πιθανότητες είναι καθαρά θέμα προσωπικής οπτικής.