Η βυζαντινή μουσική είναι από τα παλαιότερα και διαχρονικά είδη μουσικής που υπάρχουν σήμερα. Είναι ζωντανή εδώ και 2000 χρόνια. Εμφανίζεται από τα πρώτα χριστιανικά χρόνια και συνεχίζει μέχρι σήμερα να καλλιεργεί τις ψυχές των ανθρώπων. Έχει ρίζες από την αρχαία ελληνική μουσική και χρησιμοποίησε στα πρώτα της στάδια τη σημειογραφία της. Πρόκειται για ελληνική μουσική που ονομάστηκε έτσι, διότι γνώρισε ιδιαίτερη ανάπτυξη και καλλιέργεια στα χρόνια της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας. Εξαπλώθηκε σταδιακά και σε άλλες ορθόδοξες εκκλησίες, όπως της Ανατολής, της Ρωσίας, των Βαλκανίων και μέχρι τις μέρες μας, ανθίζει σε όλα τα μήκη και πλάτη της γης.
Η χρήση της είναι κατά κύριο λόγο, για την απόδοση των ύμνων της Ορθόδοξης Χριστιανικής Εκκλησίας μας. Η λίστα όσων συνέβαλαν στη μουσική και την υμνογραφία της Εκκλησίας μας είναι μεγάλη και δεν αρκεί ένα άρθρο. Αξίζει χαρακτηριστικά να μνημονεύσουμε τους τρεις Ιεράρχες, Μέγα Βασίλειο, Γρηγόριο Θεολόγο και Ιωάννη Χρυσόστομο, όπου μέσω της υμνολογίας και της ανάλογης μουσικής της επένδυσης, συνέβαλαν στην καταπολέμηση των αιρέσεων της εποχής, όπως αυτής του Αρείου (Αρειανισμός). Όμως, δεν μπορούμε να παραβλέψουμε και δύο άλλες μεγάλες μορφές της Εκκλησίας μας που άφησαν τεράστια παρακαταθήκη. Πρόκειται για τον Όσιο Ρωμανό τον Μελωδό (περ.490-556 μ.Χ.) που ονομάσθη ”Πίνδαρος της εκκλησιαστικής μουσικής”. Συνέθεσε περίπου 1000 κοντάκια! Η μνήμη του εορτάζεται την 1η Οκτωβρίου. Η άλλη μεγάλη μορφή είναι αυτή του Οσίου Ιωάννου του Δαμασκηνού (645-749 μ.Χ.). Η Εκκλησία τιμά την μνήμη του στις 4 Δεκεμβρίου. Έθεσε τις πρώτες βάσεις της μετέπειτα εξέλιξης της σημειογραφίας της Βυζαντινής Μουσικής. Είναι ο ποιητής της Οκτωήχου αλλά και πολλών κανόνων, όπως του ιαμβικού κανόνος των Χριστουγέννων ”Έσωσε λαόν θαυματουργών Δεσπότης” και του κανόνος του Πάσχα ”Αναστάσεως ημέρα λαμπρυνθωμεν λαοί”. Χαρακτηρίστηκε ως ”χρυσορρόας ποταμός της Εκκλησίας” και ”Μαϊστωρ της μουσικής”.
Στα χρόνια της Τουρκοκρατίας, η βυζαντινή μουσική δεν πέθανε. Αντιθέτως, επεβίωσε και συνέχισε να εξελίσσεται. Ενδεικτικά, αξίζει να μνημονευτούν οι Πέτρος Λαμπαδάριος, Γρηγόριος ο Πρωτοψάλτης, Χρύσανθος Προύσης (όπου έχουμε το γνωστό μέχρι σήμερα σύγγραμμά του που διδάσκεται ”Θεωρητικόν Μέγα της Μουσικής”) και Χουρμούζιος Χαρτοφύλαξ. Το έργο τους είναι μεγάλο και σε πρώτη ευκαιρία θα πούμε περισσότερα.
Η λίστα των διαμορφωτών της μουσικής μας παράδοσης, μεγαλώνει και μετά την Τουρκοκρατία μέχρι τις μέρες μας. Ποιος δεν έχει ακούσει για τον Ιάκωβο Ναυπλιώτη, τον Κωνσταντίνο Πρίγγο, τον Θρασύβουλο Στανίτσα και άλλους πολλούς;
Φίλες και φίλοι, ο πλούτος είναι μεγάλος και πρέπει να διαφυλαχτεί. Η βυζαντινή μας μουσική δημιουργήθηκε για να υπηρετήσει τον λόγο. Είναι η μουσική που ενώνει τον άνθρωπο με τον Θεό και αυτός ο λόγος από μόνος του είναι αρκετός για να ασχοληθεί κανείς μαζί της!
Άρθρο του Αντωνίου Σαμαρτζή Πρωτοψάλτου και Καθηγητου Βυζαντινής Εκκλησιαστικής Μουσικής
Greek